In ons afval- en oppervlaktewater horen geen restanten van medicijnen thuis. Om die ongewenste stoffen terug te dringen, volstaat filteren niet. “We moeten naar een ketenaanpak, waarbij we elke schakel in het proces onder de loep nemen: medicijnontwikkeling door de farma-industrie, voorschrijfgedrag van dokters, aanbieden door apothekers, gebruik door patiënten, verwerking van het afval en uiteindelijk de afvalwaterlozing”, zegt Dirk Halet, strategisch coördinator bij het Vlaams Kenniscentrum Water (Vlakwa).
 

Dirk Halet
Dirk Halet, strategisch coördinator bij Vlakwa.


De uitdaging = de kans

“We kunnen veel leren over de gezondheid van onze maatschappij door te kijken naar de gezondheid van onze waterlopen. Elk medicijnen dat we nemen, vinden we terug in het water”, steekt Dirk Halet van wal. Daar is veel over te zeggen. Elk jaar slikken 4 miljoen Belgen antibiotica. Die belanden na gebruik in het afval- en oppervlaktewater. Meer antibiotica in het water leidt evenwel tot meer resistente bacteriën een van de grote gezondheidszorgen voor de komende decennia. Hormoon verstorende stoffen werken dan weer in op de biodiversiteit, … en dan hebben we van veel stoffen nog geen idee wat de impact is. Beter – en goedkoper – dan die medicijnresten uit het water te halen, is zoveel mogelijk verhinderen dat die erin komen. “De vermeden kosten kunnen we bovendien investeren in een verbeterde leefomgeving. Die positieve spiraal is de inzet van de Green Deal Duurzame Zorg.” Ook voor geneesmiddelen in het afval- en oppervlaktewater geldt: voorkomen is beter dan genezen. En dus beginnen we bij de eerste schakels van de ketting.

Schakel 1: Organisatie van ons gezondheidssysteem

De zoektocht naar medicijnvrij afvalwater leidt tot aan de fundamenten van ons gezondheidssysteem zelf. Medicijnen worden al te gemakkelijk ook als oplossing naar voor geschoven om allerlei lifestyleziektes te bestrijden. Als je ziet hoeveel bloedsuikerverlagers, bloeddrukverlagers, cholesterolverlagers en antidepressiva we slikken, dan moet ik even… wel, slikken. Veel heeft te maken met ongezond leven. Moeten we vanuit die wetenschap geen lans breken om het gezondheidssysteem anders te financieren, waarbij we niet uitgaan van het aantal ziektebedden die je vult of het aantal patiënten die je geneest, maar van het aantal mensen dat gezond is? Met het H2O50-transitietraject verkennen we die grenzen, want daar kunnen we een kwantumsprong maken om ervoor te zorgen dat er minder farmaceutische afvalstoffen in het water terechtkomen.”

Schakel 2: Productie van geneesmiddelen

Wat kan de farmaceutische industrie doen om meer watervriendelijke, ecologische geneesmiddelen te ontwikkelen? Prioriteit is dat geneesmiddelen gezondheid bevorderen met zo weinig mogelijk bijwerkingen – en liefst met minimale impact op het milieu. Om dat te bereiken, zitten we rond de tafel van de Green Deal Duurzame Zorg”, zegt Dirk Halet. En willen we de inzichten vanuit de farmaceutische sector samenbrengen met deze van de watersector om zo tot prioriteiten en vernieuwende aanpakken te komen.

Schakel 3: Voorschrijfgedrag van artsen

Welke en hoeveel medicijnen artsen voorschrijven, is vanzelfsprekend ook een hefboom. Maar wat met de therapeutische vrijheid? “Finland zet hierin alvast mooie stappen. Als verschillende geneesmiddelen even performant voor de gezondheid zijn, kun je als arts binnenkort heel bewust kiezen voor die met de minste impact op het milieu. Dat willen we aanpakken, want dat soort kennis is beperkt of onbestaande bij voorschrijvers. Daar ligt een belangrijke taak voor ons weggelegd: de farmaceutische sector, de zorg- en de watersector zijn erg verschillende werelden. Wij moeten inzichten van alle belanghebbenden omzetten in een taal die iedereen begrijpt.”

Schakel 4: Gebruik door patiënten

Ook patiënten hebben hun rol te vervullen door hun gebruik beter af te stemmen op de effectieve nood. Apothekers, dokters en overheden kunnen hier een sensibiliserende rol opnemen om veelverbruik in te dijken.

Europees niveau

Dat er een toenemende aandacht is voor farmaceutische stoffen in het leefmilieu komt ook sterk naar voren in het Zero Pollution Action Plan dat op 26 oktober door de Europese Commissie werd gepubliceerd. Het bevat een herziening van de lijst van prioritaire stoffen waaraan ook verschillende geneesmiddelen werden toegevoegd zoals pijnstillers, antibiotica, hormonen…. Ook de richtlijn stedelijk afvalwater wordt herzien met verhoogde aandacht voor de verwijdering van farmaceutische stoffen en een bepaling over extended producer responsibility. In de volgende nieuwsbrief gaan we hier graag dieper op in. De tekstvoorstellen kun je alvast hier lezen.

Artikel aangepast uit RectoVerso, gepubliceerd op 10 oktober 2022.