De regen valt met bakken uit de lucht, en toch moeten we waakzaam blijven voor aanhoudende droogte tijdens de zomer. Om verregaande gevolgen door waterschaarste te voorkomen werd het Afwegingskader prioritair watergebruik tijdens droogte en waterschaarste opgemaakt. Dat theoretische afwegingskader bepaalt welke maatregelen waar en wanneer genomen moeten worden tijdens een periode van waterschaarste.

Een van de laatste maatregelen is een captatiebeperking uit bevaarbare waterlopen. In dat geval wordt de captatie beperkt voor volgende toepassingen:

  • drenking van vee 
  • bluswater 
  • productie van drinkwater
  • onttrekkingen
    • noodzakelijk voor de bescherming van de volksgezondheid, de veiligheid en de openbare orde
    • in het kader van dierenwelzijn
    • door bedrijven waarvoor binnen hetzelfde waterloopsegment een gelijke of grotere hoeveelheid water wordt geloosd
    • noodzakelijk om te voldoen aan de milieuvoorwaarden

Voor overige toepassingen kan een captatiereductie of -verbod van oppervlaktewater worden opgelegd. Vlakwa probeerde het cascadeproces en de betekenis van sommige termen te doorgronden en ging in gesprek met Niels Van Steenbergen, werkzaam bij De Vlaamse Waterweg en voorzitter van de adviesgroep droogte.

Wat is het Afwegingskader prioritair watergebruik tijdens droogte en waterschaarste nu precies?

Het einddoel van dat afwegingskader is om bij extreme droogte weloverwogen beslissingen te kunnen nemen en zo de socio-economische en ecologische gevolgen van droogte te beperken voor Vlaanderen. Het is een beslissingsondersteunend systeem dat objectieve informatie aanreikt voor beslissingsnemers zoals de minister of de gouverneurs. Daarnaast werd ook een draaiboek opgesteld met een meer praktische insteek: hoe verloopt de fasering, welke overlegfora worden opgestart, sjablonen voor captatieverboden, FAQ. 

Ik benadruk wel graag dat een captatieverbod voor oppervlaktewater uit de bevaarbare waterlopen als een uiterst uitzonderlijke maatregel wordt aangezien. Dat zal dan ook enkel worden uitgevaardigd wanneer de drinkwatervoorziening of de algemene veiligheid in het gedrang komt. We kunnen hier ook makkelijk de link leggen met het nieuwe scheepvaartdecreet: “Art. 41. Bij uitzonderlijk lage waterstanden, waarbij captatie van water gevaar kan opleveren voor de scheepvaart of voor de waterwegen of de havens, of bij slechte waterkwaliteit, kan door de waterwegbeheerder of het havenbedrijf een tijdelijk verbod of een tijdelijk beperking van captatie worden opgelegd (een bepaling die ook in de captatievergunningen wordt opgenomen)”.

Wat begrijp je onder ‘algemene veiligheid’?

Er moet nog voldoende water in de bevaarbare waterloop aanwezig zijn zodat de stabiliteit van dijken of kademuren niet in gevaar komt, zodat schepen met gevaarlijke goederen niet komen vast te zitten, en zodat er geen irreversibele schade is aan kwetsbare natuur. Daarnaast hebben bedrijven soms ook een minimale hoeveelheid aan water nodig om bijvoorbeeld explosie- en brandgevaar te voorkomen. 

Bedrijven die een gelijke of grotere hoeveelheid water terugstorten binnen eenzelfde waterloopsegment kunnen geen captatieverbod krijgen?

Klopt, we kijken naar het netto verbruik binnen een waterloopsegment. Dat is het verschil tussen de hoeveelheid water die wordt onttrokken en de hoeveelheid water die wordt geloosd. Als er ca. 90% van het onttrokken volume wordt teruggestort in dezelfde waterloop, dan geldt in principe een vrijstelling op het captatieverbod. Gebeurt de terugstorting in een andere waterloop dan wordt het wel beschouwd als verbruik. Die bepaling namen we ook op in het draaiboek: “Een wateronttrekking waarbij een quasi gelijke hoeveelheid (ca. 90%) wordt teruggeloosd, is steeds toegelaten wanneer de lozing in hetzelfde waterlichaam gebeurt. Een lozing die in een ander waterlichaam of waterloop gebeurt dan de onttrekking, telt niet mee”.

Kunnen andere waterbronnen zoals leiding- of grondwater wel nog worden ingezet?

Ja, voor zover er nog ruimte is binnen de geldende vergunningsvoorwaarden. De vergunde debieten voor grondwater mogen bijvoorbeeld niet overschreden worden. 

(Hoe) zullen bedrijven zich kunnen voorbereiden op een captatieverbod?

In tegenstelling tot de regen, zal de droogte niet uit de lucht vallen. Het is een proces dat gestaag evolueert. Binnen het afwegingskader worden een hele reeks indicatoren opgevolgd. Met de gehanteerde modellen kunnen we 30 dagen vooruitkijken, met enige onzekerheid uiteraard. Als een captatieverbod noodzakelijk is, zal dat 10 dagen op voorhand worden aangekondigd. Dat gebeurt enerzijds via een breed verspreid persbericht, en anderzijds via mail richting individuele onttrekkers. 

Zal het captatieverbod gefaseerd verlopen?

In het afwegingskader wordt een 50% of 100% captatieverbod gesuggereerd. De realiteit is dat een innamereductie moeilijk controleerbaar is zodat een totaal captatieverbod het meest waarschijnlijk is. Bovendien vertrekken de huidige modellen van de gekende jaardebieten van bedrijven. Om het model verder te verfijnen en een opening te bieden voor een gefaseerde aanpak, moeten de dagdebieten van die bedrijven bekend zijn.  

Gelden er uitzonderingen op het captatieverbod?

Bedrijven moeten aan hun milieuvoorwaarden kunnen blijven voldoen. Ze moeten zelf bepalen welke minimale hoeveelheid water ze nodig hebben voor bv. stofbestrijding en gaswassing. Daarnaast staat ook veiligheid voorop: welke processen kunnen absoluut niet worden stilgelegd, welke processen moeten nog kunnen worden gekoeld. Dat zijn bedrijfsspecifieke omstandigheden en de bedrijven zelf zullen dan ook de afweging moeten maken. Idealiter toont elk bedrijf hierbij verantwoordelijkheidszin en solidariteit. 

En nu? Noodplan waterschaarste!

Het is duidelijk dat bedrijven ook hun huiswerk moeten maken. Zo moeten ze kunnen inschatten welke minimale waterhoeveelheden nodig zijn om aan de milieuvoorwaarden te voldoen. 

Vlakwa adviseert dan ook dat bedrijven een noodplan bij waterschaarste opstellen. Zo’n plan omvat een reeks maatregelen die je kan treffen bij een acuut watertekort.
Om zelf aan de slag te kunnen gaan met het opstellen van zo’n noodplan, ontwierpen we hiervoor een leidraad. 

Wees de droogte te slim af en bereid je voor!