Een beschermde waterkwaliteit komt de komende jaren hoog op de agenda van het milieubeleid te staan, vooral als gevolg van een deadline in de Europese Kaderrichtlijn Water. Die richtlijn stelt strikte eisen zodat we tegen uiterlijk 22 december 2027 een goede toestand bereiken voor zowel de oppervlakte- als de grondwaterlichamen. Die naderende deadline en de recente arresten van de Raad voor Vergunningsbetwistingen, zoals in de zaken Ineos Aromatics en Silvamo, onderstrepen de complexe uitdagingen uit de regelgeving voor bedrijven en overheden. Bovendien benadrukken ze de noodzaak om te investeren in innovatieve oplossingen.
Hoe kunnen bedrijven zich beter voorbereiden?
De Kaderrichtlijn Water en het Achteruitgangsverbod
De KRW (2000) heeft als doel om tegen 2027 alle waterlichamen in Europa in een goede ecologische en chemische toestand te brengen. Het zogenaamde 'achteruitgangsverbod' is hierbij een cruciaal principe: de kwaliteit van een waterlichaam mag niet verslechteren, zelfs niet tijdelijk, tenzij er uitzonderlijke omstandigheden zijn die dat rechtvaardigen. Concreet: elke nieuwe lozing of verandering in bestaande lozingen wordt kritisch beoordeeld op de (potentiële) impact ervan op de waterkwaliteit. In Vlaanderen bestaat hiervoor de impactbeoordeling bedrijfsafvalwater.
Die bepaling en de verwijzing naar de zogenaamde uitzonderlijke omstandigheden staan opgenomen in Artikel 4 van de Europese Kaderrichtlijn Water en Artikel 1.7.2.1.1§ 4 van het Waterwetboek.
Beiden zijn ook geëxpliciteerd in verschillende arresten van het Europees Hof van Justitie:
- de zaak C-461/13 van 1 juli 2015, beter gekend als het Wezer Arrest (over achteruitgang toestand oppervlaktewaterlichaam)
- de zaak C-535/18 van 28 mei 2020 (over achteruitgang toestand grondwaterlichamen)
- de zaak C-525-20 van 5 mei 2022 (over tijdelijke achteruitgang)
Bedrijven in Vlaanderen kunnen door dit achteruitgangsverbod dus worden geconfronteerd met uitdagingen in het verkrijgen, vernieuwen, of aanpassen van vergunningen. Dat blijkt alvast uit de recente arresten van de Raad van Vergunningsbetwistingen.
Juridische uitdagingen: de Cases Ineos Aromatics en Silvamo
In de recente arresten van de Raad voor Vergunningsbetwistingen komen de strenge eisen van de KRW heel duidelijk naar voren. In de zaak van Ineos Aromatics, die betrekking had op de hervergunning van een petrochemische site, werd de impact van de lozing van kobalt in de Grote Nete uitvoerig besproken. Er was sprake van een lager lozingsdebiet en een lagere lozingsnorm, en het bedrijf leverde inspanningen om de lozingen verder in de tijd te beperken. Toch werd stroomafwaarts voor kobalt zowel in worst case omstandigheden (o.b.v. een laagwaterdebiet van de waterloop) als in realistische omstandigheden (o.b.v. een gemiddeld debiet van de waterloop) een slechtere toestand vastgesteld. Daarom heeft de Raad beslist dat de Vlaamse Regering binnen de drie maanden een nieuwe beslissing moet nemen over de vergunningsaanvraag.
Dat was ook zo in de zaak Silvamo waar de vergunning van een stortplaats in Kortemark onder de loep werd genomen en de nadruk op PFAS kwam te liggen. Volgens de betrokken partijen zou een uitbreiding leiden tot een achteruitgang van de lokale waterkwaliteit, wat in strijd is met de vereisten van de KRW en het waterwetboek.
Hoewel de context en specifieke omstandigheden van beide zaken verschillen, delen ze de strikte naleving van waterkwaliteitsnormen waardoor zowel bedrijven als overheden voor grote uitdagingen staan. Het is dus niet verwonderlijk dat het thema ook op tafel ligt bij de lopende herziening van de Europese Kaderrichtlijn Water en dat de Raad rond dit artikel een aantal aanpassingen voorstelt.
De arresten benadrukken dat waarschijnlijk steeds meer actoren binnenkort vertrouwd zullen raken met Artikels 4 en 11.5 van de KRW. Dat laatste artikel bepaalt dat wanneer monitoring of andere gegevens aantonen dat de doelen van Artikel 4 voor een waterlichaam vermoedelijk niet worden bereikt, de lidstaten verplicht zijn de oorzaken van dat falen te onderzoeken en de betreffende vergunningen te herzien en aan te passen.
Anticipeer, en wacht niet op de hervergunning
De voorbeelden hierboven tonen duidelijk aan dat de impact groeit van juridische eisen rond waterbeheer op het al dan niet verkrijgen van een vergunning. Bovendien zal ons veranderende klimaat de toekomstige vergunbaarheid waarschijnlijk ook beïnvloeden door mogelijke effecten op (laagwater)debieten in onze waterlopen en dus ook op de verdunningscapaciteit.
Als voorbereiding van de derde stroomgebiedsbeheerplannen werden beoordelingsfiches opgesteld voor verschillende waterlichamen (gebaseerd op gegevens van 2018). Die geven nu al aan welke parameters problematisch zijn voor specifieke waterlopen en dus de nodige aandacht verdienen. Zo zijn zink en kobalt kritische stoffen voor de Grote Nete I.
Wij raden bedrijven aan om proactief zelf zo’n impactbeoordeling uit te voeren om na te gaan in hoeverre hun lozingen aan de normen voldoen, bijvoorbeeld met deze rekentool. Wanneer bepaalde parameters problematisch blijken, is het essentieel om nu al te anticiperen en een en ander te onderzoeken.
De centrale vraag hierbij luidt als volgt: hoe kan je de bedrijfsprocessen optimaliseren, van inkoop tot productie en lozing, om je concurrentiepositie te behouden en te versterken binnen de draagkracht van de omgeving?
De rol van Oona
Oona is een gedeelde wateragenda van en voor bedrijven waarmee we de neuzen in dezelfde richting zetten om gefocust te werken aan innovatieve oplossingen. Denk aan innovatieve methodes die gericht zijn op een betere waterzuivering, waterhergebruik, en een kleinere milieu-impact. Op die manier fungeert Oona als katalysator voor economische veerkracht binnen een duurzaam waterbeheer, met nadruk op samenwerking en gedeelde verantwoordelijkheid.
Aanvullende inzichten, bedenkingen en reflecties op dit artikel zijn zeer welkom. Wij zetten alvast verder in op innovatieve wateroplossingen. De ontwikkeling van juridische spitstechnologie laten we graag over aan experten ter zake.
