In november bracht de derde Community of Practice (CoP) binnen het Horizon 2020 project B-WaterSmart meer dan 30 experten uit diverse invalshoeken samen. We zochten antwoorden op twee grote vragen: Hoe kunnen de operationele kosten van een case na de projecttermijn innovatief gefinancierd worden? En hoe kunnen we de toekomstige beheers- en samenwerkingsvormen ontwerpen?
Binnen deze derde CoP gebruikten we de case Mechelen binnen het Living Lab Vlaanderen van B-WaterSmart als voorbeeld. Om er meer voeling mee te krijgen, brachten we een bezoek aan de gloednieuwe infrastructuur in Hombeek-Mechelen: een 1.400m³ groot, landschappelijk ingepast bufferbekken dat stormwater ontvangt van ongeveer 3ha bovenstroomse verhardingen waardoor benedenstrooms overstromingen vermeden kunnen worden. Denk daarbij aan afstromend regenwater van wegen, andere verhardingen en dakoppervlakten.
Het bufferbekken kreeg ook een tweede functie: water bergen voor de landbouw. Zo ontvangen vandaag 4 ha landbouwpercelen stormwater via subirrigatie. Dat gebeurt op een slimme manier via weervoorspellingen, gemeten neerslag, en bodemcondities. De moerbuis van het drainagesysteem is peilgestuurd via een slim regelsysteem (zie onderstaande foto), waarbij het peil vanop afstand op het gewenste niveau kan worden ingesteld.
Via inspiratie en verbeelding naar de praktijk
Binnen B-WaterSmart (09/2020 - 08/2024) is het duidelijk waar de verantwoordelijkheden liggen voor elke partner, wat de samenwerkingsvorm is, en wie welke financiële kosten draagt. Maar wat na augustus 2024 wanneer het project afloopt? Vanuit inspiratiepresentaties uit het InnoFINS project (innovatieve financieringsconstructies) en Ardo-Inero (samenwerking en beheer) gingen we op zoek naar antwoorden rond volgende vraagstukken:
- THEMA 1: Collectief beheer en samenwerking
- Wat is de rol van de lokale partners?
- Is een coöperatie een gepaste samenwerkingsvorm? Of zijn andere beheers- en samenwerkingsvormen meer aangewezen?
- THEMA 2: Financiële structuur – business case
- Hoe kunnen we deze case duurzaam financieren met focus op de operationele kost (ingeschat op 15K)?
- Welke alternatieve verdienmodellen kunnen we toepassen op de case?
- Welke verdeelsleutel moeten we hanteren?
De weg vooruit
Er waren duidelijk creatieve geesten aanwezig waren op deze derde CoP, wat resulteerde in talloze ideeën. Een bloemlezing:
Samenwerking met de industrie (mobiliseren van private middelen) als basisfinanciering ligt het meest voor de hand. In de buurt van het bufferbekken liggen namelijk twee industriezones (Mechelen-Zuid en Mechelen-Noord). Er is interesse om vanuit die industriezones private middelen te mobiliseren om de operationele kost te financieren in ruil voor visibiliteit van de bedrijven rondom het bufferbekken. Het is belangrijk dat de juiste samenwerkingsvorm vooraf kenbaar is en dat beheersgerelateerde verantwoordelijkheden niet bij de industrie liggen.
Voor het beheer werd een coöperatie uitgesloten gezien de kleine schaal van de case. Er zijn wel andere pistes mogelijk: bestaande lokale organisaties zoals buurtcomités, landelijke gildes, of natuurverenigingen (eventueel in samenwerking met de gemeente). Het integrale waterbedrijf werd hier meermaals geopperd als ideaal scenario waarbij kosten gekoppeld worden aan baten over organisaties heen.
Er werden meerdere alternatieve financieringsvormen gesuggereerd, zoals:
- Externe saldering van het de grondwater-vervuiler betaalt principe
Initieel werd gedacht om op huishoudelijk niveau nieuw aangelegde bovenstroomse verhardingen te laten bijdragen aan de oplossing benedenstrooms. De huidige regelgeving blijkt echter genoeg te sturen op regenwaterhergebruik en -infiltratie. Daardoor lijkt het aangewezen om te gaan kijken naar bestaande verhardingen. Verschillende constructies zijn mogelijk: een belasting, compensatiefonds of aanpassing van het kadastraal inkomen (integratie verharding). - Grondwatervergunning gekoppeld aan inspanningen voor grondwateraanvulling
Het principe is eenvoudig: wanneer je in een aquifer water aanvult, heb je ook recht om opnieuw water te onttrekken aan diezelfde aquifer. Er was wel geen eensgezindheid over de verhouding tussen het geïnfiltreerde volume en wat je vervolgens mag onttrekken. Het was wel voor iedereen duidelijk dat dit moet gebeuren in dezelfde aquifer, rekening houdend met het lokale watersysteem. Die suggestie bleek wel te omslachtig om toe te passen op deze case. Misschien kan het elders in Vlaanderen wel een optie zijn? - Een verdienmodel waarin de landbouw betrokken is
Binnen de case Mechelen kan de landbouw een oplossing bieden, aangezien landbouwers hun percelen ter beschikking stellen. Het principe dat zij moeten betalen voor het geïnfiltreerde volume water werd vooraf uitgesloten. Uit verschillende discussies bleek echter dat we die redenering misschien moeten herzien. Er is een duidelijk voordeel voor de landbouwers, dus mag er wel overwogen worden om de landbouw een stukje te laten bijdragen. - Alternatief gebruik van het bekken of de omgeving
* Er zijn verschillende koppelingen mogelijk met energieproductie zoals het plaatsen van zonnepanelen op het bekken, al dan niet gekoppeld aan een oplaadpunt voor wagens. Warmte-uitwisseling kan ook een optie zijn, al was het onzeker of die piste haalbaar was.
* Ook recreatief gebruik kan een optie zijn, zoals volkstuinen of CSA-pluktuinen (Community Supported Agriculture).
Op basis van gegevens uit de OESO stelde Vlakwa in mei 2023 dat er in Europa een grote investeringskloof is om de waterinfrastructuur toekomstbestendig te maken. Voor België betekent dit dat het investeringsbudget met ongeveer 40% moet toenemen, waarvan Europa voor 80% ook naar private middelen kijkt.
Mooi hoe we hier met deze CoP toch al deels invulling aan konden geven!
